Description
Globalization (or globalisation—see spelling differences) is the process of international integration arising from the interchange of world views, products, ideas, and other aspects of culture.
Case Studies for Global?zat?on and Industr?al Football Management
Abstract
Globalization, which has been dominating the last two decades, has great effects to all processes. It is one of the main debates of the latest academic research. However, football, in terms of both creating great opportunities and also some threats, has been an important part of the sports that has been influenced through globalization process. Football, existed as a public game, has been becoming a sectoral identity as industrial football. The process of professionalization has been transforming the sport activities to a developing field in economic terms.This transformation adresses capitalist values mainly relying on passion and enthusiasm regardless of any values. The greatest effect of professionalism and industrialism is on the players and fans. Through going towards new mentality concerning industrial football, along with the core, also its role within the social life has been changing. This process mainly ignores the sport characteristics of the football; instead, it brings a role as a tool of the business life. Therefore, all things related with football has been becoming a tool in serving business life. In this study, we will try to look at the globalization in a different perspective in manner of industrialization of football. Also, we will analyse the effects of globalization on football and discuss the possibility of realization of industrial football management. Keywords: Globalization, industrial football, football management.
KÜRESELLE?ME OLGUSU VE ENDÜSTR?YEL FUTBOL YÖNET?M? SORUNSALI Özet
Geçen yüzy?l?n ikinci yar?s?ndan itibaren dünyay? saran küreselle?me, tüm süreçlere etkisini göstermi?tir. Hemen hemen tüm faaliyet sahalar?n? kapsayan küreselle?me süreci son y?llarda akademik yaz?nda s?kça tart???lan bir kavramd?r. Bir sektör haline gelen futbol kavram? ise gerek sundu?u olanaklar gerekse beraberinde getirdi?i tehlikelerle birlikte küreselle?me olgusunun etkisi alt?nda de?i?ime u?rayan popüler bir spor dal? olmaya devam etmektedir. “Halk?n oyunu” olarak ortaya ç?kan futbol, günümüzde “endüstriyel futbol” ad? alt?nda her geçen y?l daha fazla sektörel bir kimli?e bürünmektedir. Profesyonelle?me süreci, sportif etkinliklerini sadece bir oyun olma özelli?inden ç?kart?p, ekonomik düzeyde geli?en bir alana dönü?türmektedir. Bu de?i?iklik, futbolda kapitalist sistemin de?erlerini ön plana ç?karmakta, kazanma kültürü ve ba?ar? elde etme h?rs? her türlü sportif de?erin önüne geçmektedir. Profesyonelli?in ve endüstrile?menin en büyük etkisi taraftarlar ve oyuncular üzerinde gerçekle?mektedir. Futboldan, h?zla endüstrile?en yeni futbol anlay???na geçildikçe, futbolun sadece özü de?il, sosyal hayat içerisindeki yeri de de?i?mektedir. Bu süreç futbolun sportif özelliklerini arka plana öteleyerek, ona i? dünyas?n?n bir arac? özelli?ini vermektedir. Bunun sonucunda futbol ve futbolla ilgili her ?ey i? dünyas?na hizmet eder hale gelmektedir. Bu bildiride; küreselle?me olgusuna farkl? bir prizmadan; “futbolun endüstrile?mesi” yönünden bak?lacak, küreselle?menin futbol üzerindeki etkileri incelenecek ve ‘endüstriyel futbol yönetimi’nin ne derece gerçekle?tirilebildi?i sorunu tart???lacakt?r. Anahtar kelimeler: Küreselle?me, endüstriyel futbol, futbol yönetimi.
Giri?
Futbol yüz milyar dolarlara hükmeden popüler bir endüstri olarak önemini giderek art?rmakta ve ülke gündemlerini daha fazla me?gul etmektedir. Futbolun çok h?zl? ticarile?me süreci futbol kulüplerinin birer ekonomik organizasyona dönü?melerine neden olmaktad?r. Futbol, günümüzde sadece iç pazara yönelik bir kavram olmaktan ç?karak hemen tüm ülkelerde küreselle?me sarmal?n?n etkisiyle giderek büyümekte ve küresel bir endüstri özelli?ine dönü?mektedir. Bu olgu ise, futbolun bir sektör olarak ekonomik aç?dan büyümesini ve toplumlar? yönlendirmede etkin bir araç haline gelmesine sebep olmaktad?r. Futbol sektörü, teknolojik geli?meler ve ekonomik büyüme ile paralel olarak reklam harcamalar?ndan daha çok pay almaya, TV programlar?n?n asli unsuru olmaya, lokal halden ç?karak küresel organizasyonlarla dünya pazar?na ta??nmaya devam etmektedir. Futbol sektörüne ait altyap? eksikliklerini gidermeye çal??an kamusal gayretler, özel giri?imciler taraf?ndan geli?tirilerek sermaye birikimi kâr arac? önemli bir f?rsat olarak de?erlendirilmektedir. Amatör olarak ba?layan aktiviteler, büyük sermayelerin ilgisi sonucu giderek büyüyen bir endüstriyel olguya dönü?mektedir. Küreselle?me sürecinin etkisi alt?nda olan endüstriyel futbolun ilk hedefi, özellikle y?ld?z futbolcular vas?tas?yla ve kitle ileti?im araçlar?n?n da katk?s?yla kitlelerin ilgisini çekmek olmaktad?r. Bireysel anlamda y?ld?z futbolcular, klüplerin marka de?erlerini art?rmakta ve futbolun endüstrile?mesinde reklam gelirleri önemli bir rol oynamaktad?r. Bu ba?lamda Beckham, Rivaldo, Anelka, Ronaldo, Desailly, Mesut Özil gibi y?ld?z oyuncular medya taraf?ndan seçkinler, varo?lar ya da göçmenler gibi farkl? gruplara adeta onlar?n temsilcisi gibi lanse edilmektedir. Futbol kulüplerinin futbolcu, teknik kadro ve alt yap?ya yapt?klar? yat?r?mlar; bilet sat??lar?, TV yay?nlar?, stad aktiviteleri, marka kullan?m?, ?irketle?en kulüp hisse senetlerinin borsaya arzedilmesi gibi yollarla yat?r?mc?lara gelir olarak geri dönmektedir.
1. Küreselle?me Kavram?
Baz? yazarlar, küreselle?menin sadece ekonomik boyutuna a??rl?k verirlerken; di?erleri, ekonomik boyutu yan?nda siyasi ve kültürel boyutlar?na da temas etmektedirler. Örne?in, Ouattara (1997), küresellle?meyi ekonomik aç?dan ele alarak ticaret, finansal ak?mlar, teknoloji de?i?imi ile bilgi ve i?gücünün mobilitesi yoluyla dünya ekonomilerinin birbirleriyle entegrasyonu olarak tan?mlamaktad?r. Baz?lar? ise, küreselle?menin ekonomik boyutu yan?nda siyasal ve sosyo-kültürel boyutuna da dikkat çekerek konuyu daha geni? bir perspektiften ele almaktad?r. Küreselle?me tarihin ak??? içinde ortaya ç?kan bir olgu oldu?u kadar; uluslararas? ticaretin yayg?nla?mas?, emek ve sermaye hareketlerinin artmas?, ülkeler aras?ndaki ideolojik kutupla?malar?n sona ermesi, teknolojideki h?zl? de?i?im sonucunda ülkelerin gerek ekonomik, gerekse siyasal ve sosyo-kültürel aç?dan birbirlerine yak?nla?malar? olarak da tan?mlanabilir. 1.1. Ekonomik Küreselle?me Ekonomik küreselle?me, genel anlamda ülke ekonomilerinin dünya ekonomisiyle entegrasyonunu ifade etmektedir (Aktan,1999:2). Ekonomik küreselle?me sürecinde, mal ve hizmetler, s?n?r ötesi i?lemler çe?itlenerek artmakta ve teknoloji daha h?zl? bir biçimde yay?lmaktad?r. Bu süreçte küresel firmalar önemli bir fonksiyon üstlenmekte ve teknoloji geli?mi? ülkelerden geli?mekte olan ülkelere do?ru yay?lmaktad?r. Telekomünikasyon, bilgi ve ula??m teknolojisindeki h?zl? geli?meler, dünya ekonomisinde sa?lanan liberalle?me hareketleri, uluslararas? firmalar?n dü?ük maliyetli sat?? yapma amac?yla ucuz kaynak sa?lama gibi faktörler ekonomik küreselle?meye ortam haz?rlam??t?r. Emek, sermaye ve teknolojinin uluslararas? alanda mobilitesi sonucu mal ve hizmet piyasalar?n?n entegrasyonu ekonomik küreselle?me ile sonuçlanm??t?r (DPT,1995:214).
1.2. Siyasal Küreselle?me Siyasal kürselle?me, ulus devletin adetaüstünlü?ünü sarsm?? ve ulus devleti, yetkilerini ba?kalar?yla payla?maya mecbur b?rakm??t?r. Ulus devlet, küreselle?me ile yetki ve otoritesini uluslararas? kurulu?lara devretmeye ba?lam??t?r. Bu süreçte uluslararas? ili?kilerin artmas?na paralel olarak sorunlar?n uluslararas? arenaya ta??nmas? da art?? göstermi? ve bunlar?n çözümü uluslararas? i?birli?ini zorunlu hale getirmi?tir. Bir ba?ka ifadeyle, uluslararas? siyasal ve ekonomik aktörler devlet egemenli?ine adeta ortak olmu?; ülkeler, ulusal ve uluslararas? politika uygulamalar?nda d?? dünyay? dikkate almak durumunda kalm??t?r. 1.3. Sosyo-Kültürel Küreselle?me Sosyo-kültürel küreselle?me; demokrasi, insan haklar?, çevrenin korunmas?, uyu?turucu ve terörizmle mücadele gibi bütün insanl??? ilgilendiren konularda ülkelerin ortak bir anlay??a ula?malar?n? ifade etmektedir. Sosyo-kültürel küreselle?me ile ülkeler di?er kültürleri daha yak?ndan tan?yarak dünya bar???na katk?da bulunma f?rsat?na kavu?maktad?r. Sosyo-kültürel globalle?me, uzla??labilen ortak kültürü ön plana ç?karmakta ve bu kültürün s?n?r a??r? yay?lmas?na ortam haz?rlayarak, demokrasi, insan haklar?, piyasa ekonomisi gibi global de?erlerin hemen tüm ülkelerde yay?lmas?na neden olmaktad?r.
2. Küreselle?menin Spora Etkileri
Küreselle?me sürecinin ortaya ç?kmas?nda etkisi olan çok say?da faktörü, teknolojik geli?meler ve ekonomik faktörler ?eklinde ana ba?l?klar alt?nda toplayarak sporun bu faktörler içerisindeki yerini de?erlendirmek mümkündür. 2.1. Teknolojik Geli?meler ve Spor 1980’li y?llardan itibaren enformasyon teknolojilerinin yayg?nl?k kazanmas?, küreselle?me ba?lam?nda sportif faaliyetleri yak?ndan etkilemeye ba?lam??t?r. ?leti?im ve bilgisayar alan?ndaki h?zl? geli?meler, uluslar aras? TV, radyo, internet kanallar?n?n spor kitlelerine ula?ma ve bilgilendirme konusunda önemli görevler üstlenmesini sa?lamaktad?r. Nitekim tüm dünyada yay?n yapan bir çok sportif kanal bu misyonu yerine getirme yolunda ciddi bir rekabet içersindedirler. Sporun güncel olarak takip edilmesinde etkin bir yere sahip olan televizyon yay?nlar? milyarlarca insan taraf?ndan takip edilmekte, televizyonlar?n küresel boyuttaki yay?nlar? sporun bölgesel nitelikten ç?karak evrensel hale dönü?mesini sa?lamaktad?r. Bu ba?lamda Uzakdo?u’da özellikle Malezya’da ?ngiliz tak?mlar?na, Afrika’da Frans?z tak?mlar?na, Asya’da özellikle Türk tak?mlar?na duyulan ilgi oldukça yüksek düzeylerdedir. Azerbaycan’da Galatasaray-Fan-Kulüp (http://www.baku.ru/frmpst-view.php?frmpst_id=10660516) kuracak kadar üyesi olan fanatik Azerbaycanl? gençleri ve Türk Milli Futbol tak?m?n?n dünya futbol üçüncülü?ü sürecinde kazand??? maçlar sonras? Bakü caddelerinde saatler süren sevinç gösterilerini bu anlamda ifade etmek yerinde olacakt?r. Teknolojik geli?melerin sosyo-kültürel alana sa?lad??? bu derin etkiler zevklerin, renklerin, giyimlerin, gelenek ve inançlar?n birbirine yak?nla?mas?na ve kayna?mas?na katk? sa?layarak belki de Hungington’un “uygarl?klar çat??mas?” tezini çürütmekte olan önemli araçlardan biri olma durumundad?r. 2.2. Ekonomik Faktörler ve Spor Ekonomik küreselle?me olgusuna paralel olarak lokal ülke ekonomileri artan ölçülerde global bütünle?me yolundad?r. Dünyan?n de?i?ik ülkelerindeki fabrikalar?ndan temin edilen parçalar?n nihai montaj için bir ba?ka ülkede toplanmas? ve üretim sürecinin de?i?ik a?amalar?nda
finansman?n çe?itli ülkelerin sermaye piyasalar?ndan sa?lanmas? bu duruma uygun bir örnek te?kil etmektedir. Örne?in bir araba al?c?s? fark?nda olmaks?z?n uluslar aras? bir i?lemler bütününe girmekte, yapt??? ödeme sadece kendi ülkesini ilgilendirmemekte, dolayl? olarak Güney Kore, Japonya, Almanya, Tayvan, Singapur, ?ngiltere, ?rlanda gibi ülkeler taraf?ndan payla??lmaktad?r. Sporun ekonomik boyutu olarak sponsor kurulu?lar son y?llarda dikkat çekmeye ba?lam??lard?r. Sponsor kurulu?lar kendi i?letmelerinin reklam?n? yapmak amac?yla spor organizasyonlar?n?n ya da belli spor kulübünün faaliyetini destekleyen veya bireysel sporcunun maliyetini üzerine alan ki?i ya da kurulu?lar olarak bilinmektedir. Ekonomik ve ticari bir yat?r?m olan sponsorluk ile kurulu?lar; kurum imaj?n? artt?rma, marka farkl?l??? olu?turma, kurum hedeflerini destekleme gibi hedefler güderler. Sponsor kurulu?lar sportif aktiviteler vas?tas?yla ne olduklar?n? ve ne yapt?klar?n? daha geni? kitlelere duyurma f?rsat? sa?lamaktad?r. Spor, özellikle de futbol; ürün ve markalar?yla küresel sermayenin önemli bir pay?n? olu?turmaktad?r.
3. Futbolun Endüstrile?me Süreci
Günümüzde kitlelerin ilgisini yo?un bir ?ekilde çeken ve günlük hayat?n ana gündem maddeleri aras?na giren futbolun nerede ve nas?l ba?lad???na dair kesin veriler olmamakla birlikte, baz? tarihi verilerden top oyununun Sümerlere kadar uzand???, M.Ö. 2500’lerde Çinli askerler aras?nda yayg?n oldu?u, eski Türklerin de futbola çok benzeyen ad?na “tepük” dedikleri bir top oyunu oynad?klar? konusunda bir tak?m bilgiler mevcuttur. Futbolun çok eskilere dayanan bu serüveni günümüzde felsefi anlamda büyük de?i?ikliklere u?ram?? ve “futbol, art?k sadece futbol de?ildir” ifadesiyle endüstriyel futbola dönü?mü?tür (Çamdereli ve Gürer, 2008:137). Futbol, sadece oyun olma özelli?ini a?arak farkl? özellikleri de bünyesinde bar?nd?ran bir yap?ya bürünmü?tür. Futbol oyunun oynand??? dev arenalar adeta günümüz insan?n?n problemlerini geçici de olsa unuttu?u, kendini ifade edebildi?i, ?ahs?n? önemli alg?lad??? ve kendine farkl? roller biçebildi?i bir sahneye dönü?mü?tür. 19. yüzy?l?n ortalar?ndan itibaren ba?layan sanayile?me olgusu futbolu yak?ndan etkileyerek endüstrile?me yolunu k?saltan önemli bir etken olmu?tur. Endüstrile?me süreci h?zland?kça futbolun ekonomik de?eri de artmaya ba?lam??t?r (Talimciler, 2008: 90-91). Günümüzde futbol, toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel parametreleri ile örtü?erek önemli bir yap? sergilemektedir. Futbolun olu?turdu?u istihdam iki milyonun üstündedir. Futbolun stratejik önemi ve küresel boyutuna en çarp?c? örnek olarak ‘Birle?mi? Milletler'in 192 üyesine kar??l?k, FIFA'n?n 213 üyeye sahip olmas?’ gösterilebilir. FIFA, Çin ile Tayvan'? bünyesinde birlikte bar?nd?rabilen tek kurulu?tur. Futbol, tüm sporlar?n toplam seyirci ve merakl?s?ndan daha fazla seyirci ve merakl?ya sahiptir. Bunun en iyi kan?t?n?, son Olimpiyat ve Dünya Kupas?'na ili?kin rakamlar vermektedir. Olimpiyatlar?n tüm süresi boyunca toplad??? televizyon seyircisi say?s? 20 milyarken, Dünya Futbol ?ampiyonas? 40 milyar ki?iyi TV ba??na toplamay? ba?arm??t?r (http://www.arsiv.sabah.com.tr/2010). Endüstriyel futbolun olu?mas?nda t?pk? sermayenin rahat dola??m? sürecinde oldu?u gibi, futbolcular?n da serbest dola??m?n?n önemi ortaya ç?km?? ve bu konuda Bosmann Kararlar? (http://tr.wikipedia.org/wiki/Bosman_kurallar%C4%B1) olarak bilinen Avrupa Adalet Divan?’n?n 1995 tarihli karar?yla; “futbolun bir ekonomik sektör olarak kabul edilmesi gerekti?i, futbol dahil tüm profesyonel spor dallar?n?n, birer ekonomik alan ve aktivite olarak görülmesi gerekti?i; futbolcular?n, kontratlar?n?n bitiminin ard?ndan bonservis gibi k?s?tlamalarla transferlerinin engellenmesinin hiçbir hukuki dayana?? olmad???” gibi hususlar kay?t alt?na al?nm??t?r. Bu kararlar futboldaki küreselle?me sürecini h?zland?rm??t?r.
Spor alan?nda ve özellikle bütün dünyada 200 milyar dolarl?k bir i?lem hacmine ula?m?? olan futbol sektöründen küresel örnekler göstermek mümkündür. Örne?in kendisi Bosnal? olan futbolcu Elvir Baliç 1990’l? y?llarda Türkiye ve ?spanya’da farkl? kulüplerde milyon dolarl?k transfer ve bonservis ücretleri ile oynam??t?r. Türk as?ll? Alman vatanda?? Mesut Özil’in 2010 y?l?nda ?spanya’n?n Real Madrid tak?m?na transferi tüm dünyada günden konusu olmu?tur. Ekonomik boyutu göz ard? edilemeyecek bu ülkeler aras? de?i?ikliklere Hakan ?ükür (?talya?ngiltere), Alpay Özalan (?ngiltere), Tugay Kerimo?lu (?skoçya-?ngiltere), Emre Belözo?lu (?talya-?ngiltere), Tuncay ?anl? (?ngiltere), Rü?tü Reçber (?spanya), Nihat Kahveci (?spanya), Mehmet Topal (?spanya), Fatih Tekke (Rusya), Gökdeniz Karadeniz (Rusya), Ra?ad Sad?qov (Türkiye), Oktay Dereli (Azerbaycan) gibi isimler örnek olarak verilebilir. Fatih Terim (?talya), ?enol Güne? (G.Kore), Mustafa Denizli (?ran), Rasim Kara (Azerbaycan), Berti Vogts (Azerbaycan), Carlos A. Torres (Azerbaycan) gibi isimler ise teknik direktör olarak bu ba?lamda örnek verilebilecek isimlerden sadece bir kaç?d?r. Hidayet Türko?lu ve Mehmet Okur’dan sonra NBA’de say?lar? artmaya ba?layan Türk basketbol y?ld?zlar? ise farkl? spor dal?ndan örnekler olarak gösterilebilir. Son y?llarda artma e?ilimi gösteren Brezilya as?ll? futbolcular?, Afrika as?ll? atletleri Türkiye vatanda?? olarak milli tak?mlarda görme gibi ilginç geli?meler art?k hemen her ülkede normal alg?lanmaya ba?layan küresel realite durumundad?r. Futbolun endüstrile?mesi sürecinin h?zlanmas? sonras?nda seyirci profili-gelir kaynaklar? ve futbola yüklenilen de?er kal?plar? de?i?mektedir. Küreselle?menin avantajlar?n? paraya çevirme bak?m?ndan, futbol ekonomisinin en önemli arac? televizyonlar ve di?er medya araçlar?d?r. Futbolun milyonlar? pe?inden sürükleyen dev bir sanayi haline gelmesi, kulüp yöneticilerinin ve medya patronlar?n?n çe?itli projeler üretmelerine yol açmaktad?r. Bunun futbol sahalar?ndaki yans?malar?n?n ba??nda stadyumlar?n yeni dönemin anlay???na uygun olarak in?a edilmeleri gelmektedir. Futbol, tüketicilere yönelik bu uygulamalar?n ya?and??? alanlar?n ba??nda gelmektedir. Yeni dönemde mü?teri odakl? bir yakla??m içerisine giren kulüpler için taraftar memnuniyeti ön planda yer almakta ve bunun için de stadyumlarda sunulan hizmet ve hizmetin kalitesi de yeniden düzenlenmektedir. Endüstrile?en futbola dair en belirgin örnek olarak, kulüplerin y?llard?r kulland?klar? renklerinin d???na ç?karak çok farkl? renklerde formalarla medya ve izleyicilerin ilgisini çekme gayretini gösterebiliriz. Kulüplerin özellikle futbol tak?mlar?n?n formalar?nda renk de?i?tirme stratejileri 2000’li y?llar artmaya ba?lam??t?r. Türkiye Milli Futbol Tak?m? ve Fenerbahçe’nin turkuaz, Galatasaray’?n gümü?, Be?ikta?’?n gri, Trabzonspor ve Bursaspor’un’un turuncu renkli formalar? tart??malara yol açmakla birlikte, üründe çe?itlilik stratejisinin özellikle genç izleyicilere yönelik sat??lar? art?rd??? bilinmektedir.
4. Endüstrile?en Futbol Yönetimi Sorunsal?
Futbolun kitlesel halde yayg?nla?maya ba?lamas? XIX. yüzy?l?n sonlar?nda ?ngiltere'den ba?lam?? ve buradan di?er Bat? ülkelerine ve üçüncü dünyaya do?ru ilerlemi?tir. Bu yay?lma günümüzde, ulusal s?n?rlar? a?an kurallar? ve bunun yan? s?ra, yönetim biçimi ya da ideolojisi ne olursa olsun herhangi bir ülkeyi d??lamayan kültürel yayg?nl??? nedeniyle "futbolun küreselle?mesi" olgusunu ortaya koymaktad?r. Günümüz dünyas?ndaki yeni siyasi ve ekonomik küreselle?me ortam? da futboldaki bu h?zl? de?i?ikli?inin ana nedenlerinden olmu?tur. Geçen yüzy?l?n ikinci yar?s?ndan itibaren dünyay? saran küreselle?me tüm süreçlere etkisini göstermi?tir. Sporun vazgeçilmez türlerinden biri olan ve bir sektör haline gelen futbol da gerek sundu?u imkanlar gerekse beraberinde getirdi?i tehlikelerle küreselle?me olgusunun etkisi alt?nda kalmaya ba?lam??t?r. Küresel bir endüstri haline dönü?en futbolun ekonomik önemi artt?kça, sektöre yap?lan yat?r?mlar ve bireysel ilgiler de artmaya ba?lam??t?r. Dünyada yüzde 8?i kad?nlar olmak üzere yakla??k 265 milyon ki?inin futbol oynad???, toplam resmi kay?tl? futbolcu say?s?n?n 38 milyon, hakem ve
di?er yetkili say?s?n?n 5 milyon, kulüp say?s?n?n 301 bin oldu?u belirtilmektedir. Almanya’da 6 milyon, ABD’de 4 milyon, Brezilya’da 2 milyon, ?ngiltere, Güney Afrika, Hollanda ve Japonya’da 1’er milyon, Kanada, Rusya, Çin, Ukrayna, Çek Cumhuriyeti, Polonya, ?spanya ve ?ran’da 400?er bin kay?tl? futbolcu vard?r. Avrupa futbol pazar?n?n büyüklü?ü 14 milyar liraya ula?makta olup; ?ngiltere’de futbol gelirleri y?lda 2 milyar, Almanya, ?spanya, ?talya ve Fransa’da da 1 milyar avro civar?nda olu?maktad?r (http://www.elazighaber.com/SebahattinDevecioglu/204/Futbolun-Buyuyen Pastasi.html). 500 milyar dolar? a?maya ba?layan cirosuyla futbol basit bir oyun olmaktan ç?karak “bir büyük oyun” haline gelmektedir. Deloitte’nin Haziran 2009 tarihli Futbol Finansman? raporuna göre, Avrupa futbol piyasas? son 4 sezonda 2007-2008 itibariyle 14.6 milyar Euro’ya ula?m??t?r. Türk futbolunun gelirleri ise 336 milyon Euro’dan yüzde 56’l?k bir art??la 525 milyon Euro’ya yükselmi?tir (http://www.stargazete.com/gazete/yazar/sakir-dorukkaya/dunya-kupasi-vefutbol-gelirleri-269345.htm). Türkiye’de Galatasaray, Be?ikta? ve Fenerbahçe’nin y?ll?k gelirleri önceki y?llarda 35-45 milyon dolar civar?nda olu?urken; Fenerbahçe’nin sadece bilet sat??? ve naklen yay?n gelirlerinin 2010-2011 futbol sezonunda 52.6 milyon dolara; Galatasaray’?n yeni stad? Türk Telekom Arena’ya geçti?inde ayn? kalemlerden elde edece?i y?ll?k toplam gelirin 66.5 milyon dolara kadar ç?kaca?? tahmin edilmektedir (http://ekonomi.haberturk.com/makro-ekonomi/haber/174239-sahada-uc-buyuk-kasada-2yeindi). T?pk? uluslar aras? firmalar gibi çal??an Avrupa’n?n marka haline gelen kulüpleri küresel pazara hitap edebilecek yeni pazarlama stratejileri geli?tirme zorunlulu?uyla kar?? kar??ya kalmaktad?rlar. Bu tak?mlardaki transferlerde, özellikle uzak do?u ülkelerine yönelik TV yay?n haklar?n?n ve yan ürünlerin sat???n? gerçekle?tirebilecek uygulamalar benimsenmektedir. Art?k futbol, uluslararas? bir üründür ve bu ürünün medyatik hale gelmesini sa?layacak markalara gereksinim duyulmaktad?r (Ar?k,2004:288-292). Uluslar aras? düzeydeki organizasyonlar?n futbola yat?r?m yapan ?irketlerin pazar paylar?n? yükseltmesi ve etkili pazarlama yönetimi uygulamalar?yla ürün sat??lar?n? art?rmas? ad?na dünyan?n en ba?ar?l? kulübü Manchester United’d?r. Dünya genelinde yakla??k 75 milyon taraftar? olan, yakla??k 1 milyar 180 milyon dolarl?k de?eri ile dünyan?n en zengin futbol kulübü olan Manchester United’?n y?ll?k kazanc? 300 milyon paund civar?nda olmaktad?r (Talimciler,2008:101). Profesyonelle?me süreci, sportif etkinlikleri sadece bir oyun olma özelli?inden ç?kart?p, ekonomik hedefleri ön plana ç?kan bir alana dönü?mü?tür. Kulüpler art?k birer ?irket gibi yönetilen, borsada i?lem gören i?letmeler durumundad?rlar. Dünyan?n büyük ?irketlerinde oldu?u gibi, büyük kulüplerinde CEO’lar? bulunmaktad?r. Bu kulüpler ad?na gelece?i planlayan, yat?r?mlar? yönlendiren, transferleri gerçekle?tirenler hep bu ki?iler olmaktad?r. Henüz Türkiye’deki kulüplerde bu uygulama ba?lamam?? olsa da, yak?n bir gelecekte benzer uygulamalar?n öncelikle ülke futboluna yön veren büyük kulüplerde ne derece uygulamaya konulaca?? merak konusudur.
Sonuç ve Tart??ma
Halk?n oyunu olarak ortaya ç?kan futbol, günümüzde endüstriyel futbol ad? alt?nda her geçen y?l daha fazla sektörel bir kimli?e bürünmektedir. Profesyonelle?me süreci, sportif etkinliklerini sadece bir oyun olma özelli?inden ç?kart?p, ekonomik düzeyde geli?en bir alana dönü?türmektedir. Profesyonelli?in ve metala?man?n en büyük etkisi taraftarlar ve oyuncular üzerinde gerçekle?mektedir. Futboldan, h?zla endüstrile?en yeni futbol anlay???na geçildikçe, futbolun sadece özü de?il, sosyal hayat içerisindeki yeri de de?i?mektedir. Bu süreç futbolun sportif özelliklerini arka plana öteleyerek, ona i? dünyas?n?n bir arac? özelli?ini vermektedir. Bunun sonucunda futbol ve futbolla ilgili her husus i? dünyas?na hizmet eder hale gelmektedir.
Endsütrile?en futbol sektöründe profesyonel yönetim anlay??? giderek önem kazanmaktad?r. Bir organizasyon olark futbol kulüplerinin kar??la?t?klar? yönetim problemleri modern örgütlerin kar??la?t??? problemlerle hemen hemen ayn?d?r. Örgütsel problemlerin giderilmesi ad?na profesyonel örgütler için yöneticinin ifade etti?i anlam, futbol kulüp yöneticileri için de benzerlik ta??maktad?r. Bu benzerlik nedeniyle “ba?ar?l?/etkili yönetici tiplerine örnekler” s?kl?kla spor ve özellikle futbol dünyas?ndan verilmeye ba?lanm??t?r. Örne?in, aral?ks?z yirmi dört y?ld?r Manchester United klübünün teknik patronlu?unu yapan Sir Alex Fergusson sadece ?ngiltere’de de?il tüm dünyada sayg?nl?k kazanm?? ba?ar?l? bir yönetici tipi olurken; ba?ar?n?n zirvesindeyken “ba?ar?n?n s?rlar?n?” ücretli konferanslarla hayranlar?yla payla?an Fatih Terim’in etki derecesi, Türkiye s?n?rlar?n? a?arak uluslararas? bir yönetici pozisyonuna ula?m??t?r. ‘Endüstriyel futbol’ olarak adland?r?lan dönemde kulüplerin yeni i?levi olarak; profesyonel yönetim anlay???n? kulüplerine yans?tabilmek, ?irketle?mek ve vizyon sahibi bir ticari ?irket tarz?nda yönetilmek gibi hususlar ön plana ç?kmaktad?r. Fakat bu anlay?? beraberinde futbolcular?n kulüpleri ile kurmu? olduklar? k?sa süreli ili?kileri tamamen paraya endekslemelerine yol açmaktad?r. Kulüp-futbolcu-taraftar aras?ndaki duygusal ba? yerini hayat?n di?er alanlar?nda oldu?u gibi tüketim ve bu tüketimi sa?layacak paraya b?rakmaktad?r. Futbolun endüstrile?me sürecini ‘Futbol A.?’ kitab?nda de?erlendiren Authier’in vurgulad???, ‘kulüplerin mülkiyetinin çok uluslu ?irketlere ya da ileti?im ?irketlerine geçmesinin sporda yapt??? uygarl?k de?i?imi’ yönetim kaynakl? bir tak?m sorumluluk ve sorunlar? da beraberinde getirmektedir (Authier,2002:88-98). “Küreselle?menin merkezinin bat?dan do?uya kaymakta oldu?u, Asya ülkelerinin yükselen trendinin dengeleri de?i?tirmekte oldu?u, küreselle?menin lider ülkelerinden birinin Türkiye olaca??” (Dardari, 2010) gibi de?erlendirmelerin artmaya ba?lad??? günümüzde, konumuza ili?kin ortaya ataca??m?z en önemli tart??ma ‘küreselle?me olgusuna ba?l? olarak Asya futbol kulüplerinin bugün ne oranda etkin yönetilebildikleri ve gelecekte futbol yönetimi anlam?nda ne tür yeni uygulamalar ortaya koyabilecekleri’ sorusudur. Avantaj ve dezavantajlar?yla birlikte de?erlendirilmesi gereken küreselle?me olgusunun etkisi alt?nda ciddi bir de?i?im süreci ya?ayan endüstriyel futbol içinde amatör futbolun gönüllü ba?l?l?k kavram? yerini profesyonel sözle?me anlay???na terk etmekte, oyunun yerini i? ve tüketim almakta; amatör futbolun saf ve samimi heyecan?n?n yerini endüstriyel futbolun polemikleri ve sansasyonel gündemleri me?gul etmeye ba?lamakta; amatör futbolun unutulmaz anlar? sadece hat?ralarda kal?rken, endüstriyel futbolun bol paral? aktiviteleri ise gittikçe adeta sanalla?maktad?r. Bu süreç, reel durumdan uzakla?arak sanal büyümeye savrulan küresel futbolu ve futbol kulüplerini belki de gelecekte büyük çapl? ekonomik krizlerle mücadele etmek zorunda b?rakacakt?r.
Kaynaklar
Aktan, C. C. (1999). ‘Global Ekonomik Entegrasyon ve Türkiye’, D?? Ticaret Dergisi,Say?:12, Y?l:4, s.1-29. Authier, C. (2002). Futbol A.?. (çev.: Ali Berktay). ?stanbul : Kitap. Boniface, P. (2007). Futbol ve Küreselle?me (çev.:?smail Yerguz). ?stanbul: NTV. Çamdereli M., Gürer M. (2008). “Futbolda Görsel Kimlik Ö?esi Klüp Armalar?”, Gazi Üniversitesi ?leti?im Kuram ve Ara?t?rma Dergisi, Say? 26. Ankara. DPT (1995). Küreselle?me, Bölgesel Entegrasyonlar ve Türkiye (De?erlendirme Raporu), Yedinci Be? Y?ll?k Kalk?nma Plan? Özel ?htisas Komisyonu Raporu,Yay?n No
PT: 2374-Ö?K:439. DPT: Ankara. Ouattara, A. D. (1997). ‘The Challenges of Globalization for Africa’, The Southern African Economic Summit, Sponsored by the World Economic Forum, Harare. Talimciler A.. (2008). “Futbol De?il ??: Endüstriyel Futbol”, Gazi Üniversitesi ?leti?im Kuram ve Ara?t?rma Dergisi, Say? 26. Ankara. http://www.arsiv.sabah.com.tr/2006/06/16/cp/gnc130-20060611-102.html, (21.06.2010)
doc_496498534.doc
Globalization (or globalisation—see spelling differences) is the process of international integration arising from the interchange of world views, products, ideas, and other aspects of culture.
Case Studies for Global?zat?on and Industr?al Football Management
Abstract
Globalization, which has been dominating the last two decades, has great effects to all processes. It is one of the main debates of the latest academic research. However, football, in terms of both creating great opportunities and also some threats, has been an important part of the sports that has been influenced through globalization process. Football, existed as a public game, has been becoming a sectoral identity as industrial football. The process of professionalization has been transforming the sport activities to a developing field in economic terms.This transformation adresses capitalist values mainly relying on passion and enthusiasm regardless of any values. The greatest effect of professionalism and industrialism is on the players and fans. Through going towards new mentality concerning industrial football, along with the core, also its role within the social life has been changing. This process mainly ignores the sport characteristics of the football; instead, it brings a role as a tool of the business life. Therefore, all things related with football has been becoming a tool in serving business life. In this study, we will try to look at the globalization in a different perspective in manner of industrialization of football. Also, we will analyse the effects of globalization on football and discuss the possibility of realization of industrial football management. Keywords: Globalization, industrial football, football management.
KÜRESELLE?ME OLGUSU VE ENDÜSTR?YEL FUTBOL YÖNET?M? SORUNSALI Özet
Geçen yüzy?l?n ikinci yar?s?ndan itibaren dünyay? saran küreselle?me, tüm süreçlere etkisini göstermi?tir. Hemen hemen tüm faaliyet sahalar?n? kapsayan küreselle?me süreci son y?llarda akademik yaz?nda s?kça tart???lan bir kavramd?r. Bir sektör haline gelen futbol kavram? ise gerek sundu?u olanaklar gerekse beraberinde getirdi?i tehlikelerle birlikte küreselle?me olgusunun etkisi alt?nda de?i?ime u?rayan popüler bir spor dal? olmaya devam etmektedir. “Halk?n oyunu” olarak ortaya ç?kan futbol, günümüzde “endüstriyel futbol” ad? alt?nda her geçen y?l daha fazla sektörel bir kimli?e bürünmektedir. Profesyonelle?me süreci, sportif etkinliklerini sadece bir oyun olma özelli?inden ç?kart?p, ekonomik düzeyde geli?en bir alana dönü?türmektedir. Bu de?i?iklik, futbolda kapitalist sistemin de?erlerini ön plana ç?karmakta, kazanma kültürü ve ba?ar? elde etme h?rs? her türlü sportif de?erin önüne geçmektedir. Profesyonelli?in ve endüstrile?menin en büyük etkisi taraftarlar ve oyuncular üzerinde gerçekle?mektedir. Futboldan, h?zla endüstrile?en yeni futbol anlay???na geçildikçe, futbolun sadece özü de?il, sosyal hayat içerisindeki yeri de de?i?mektedir. Bu süreç futbolun sportif özelliklerini arka plana öteleyerek, ona i? dünyas?n?n bir arac? özelli?ini vermektedir. Bunun sonucunda futbol ve futbolla ilgili her ?ey i? dünyas?na hizmet eder hale gelmektedir. Bu bildiride; küreselle?me olgusuna farkl? bir prizmadan; “futbolun endüstrile?mesi” yönünden bak?lacak, küreselle?menin futbol üzerindeki etkileri incelenecek ve ‘endüstriyel futbol yönetimi’nin ne derece gerçekle?tirilebildi?i sorunu tart???lacakt?r. Anahtar kelimeler: Küreselle?me, endüstriyel futbol, futbol yönetimi.
Giri?
Futbol yüz milyar dolarlara hükmeden popüler bir endüstri olarak önemini giderek art?rmakta ve ülke gündemlerini daha fazla me?gul etmektedir. Futbolun çok h?zl? ticarile?me süreci futbol kulüplerinin birer ekonomik organizasyona dönü?melerine neden olmaktad?r. Futbol, günümüzde sadece iç pazara yönelik bir kavram olmaktan ç?karak hemen tüm ülkelerde küreselle?me sarmal?n?n etkisiyle giderek büyümekte ve küresel bir endüstri özelli?ine dönü?mektedir. Bu olgu ise, futbolun bir sektör olarak ekonomik aç?dan büyümesini ve toplumlar? yönlendirmede etkin bir araç haline gelmesine sebep olmaktad?r. Futbol sektörü, teknolojik geli?meler ve ekonomik büyüme ile paralel olarak reklam harcamalar?ndan daha çok pay almaya, TV programlar?n?n asli unsuru olmaya, lokal halden ç?karak küresel organizasyonlarla dünya pazar?na ta??nmaya devam etmektedir. Futbol sektörüne ait altyap? eksikliklerini gidermeye çal??an kamusal gayretler, özel giri?imciler taraf?ndan geli?tirilerek sermaye birikimi kâr arac? önemli bir f?rsat olarak de?erlendirilmektedir. Amatör olarak ba?layan aktiviteler, büyük sermayelerin ilgisi sonucu giderek büyüyen bir endüstriyel olguya dönü?mektedir. Küreselle?me sürecinin etkisi alt?nda olan endüstriyel futbolun ilk hedefi, özellikle y?ld?z futbolcular vas?tas?yla ve kitle ileti?im araçlar?n?n da katk?s?yla kitlelerin ilgisini çekmek olmaktad?r. Bireysel anlamda y?ld?z futbolcular, klüplerin marka de?erlerini art?rmakta ve futbolun endüstrile?mesinde reklam gelirleri önemli bir rol oynamaktad?r. Bu ba?lamda Beckham, Rivaldo, Anelka, Ronaldo, Desailly, Mesut Özil gibi y?ld?z oyuncular medya taraf?ndan seçkinler, varo?lar ya da göçmenler gibi farkl? gruplara adeta onlar?n temsilcisi gibi lanse edilmektedir. Futbol kulüplerinin futbolcu, teknik kadro ve alt yap?ya yapt?klar? yat?r?mlar; bilet sat??lar?, TV yay?nlar?, stad aktiviteleri, marka kullan?m?, ?irketle?en kulüp hisse senetlerinin borsaya arzedilmesi gibi yollarla yat?r?mc?lara gelir olarak geri dönmektedir.
1. Küreselle?me Kavram?
Baz? yazarlar, küreselle?menin sadece ekonomik boyutuna a??rl?k verirlerken; di?erleri, ekonomik boyutu yan?nda siyasi ve kültürel boyutlar?na da temas etmektedirler. Örne?in, Ouattara (1997), küresellle?meyi ekonomik aç?dan ele alarak ticaret, finansal ak?mlar, teknoloji de?i?imi ile bilgi ve i?gücünün mobilitesi yoluyla dünya ekonomilerinin birbirleriyle entegrasyonu olarak tan?mlamaktad?r. Baz?lar? ise, küreselle?menin ekonomik boyutu yan?nda siyasal ve sosyo-kültürel boyutuna da dikkat çekerek konuyu daha geni? bir perspektiften ele almaktad?r. Küreselle?me tarihin ak??? içinde ortaya ç?kan bir olgu oldu?u kadar; uluslararas? ticaretin yayg?nla?mas?, emek ve sermaye hareketlerinin artmas?, ülkeler aras?ndaki ideolojik kutupla?malar?n sona ermesi, teknolojideki h?zl? de?i?im sonucunda ülkelerin gerek ekonomik, gerekse siyasal ve sosyo-kültürel aç?dan birbirlerine yak?nla?malar? olarak da tan?mlanabilir. 1.1. Ekonomik Küreselle?me Ekonomik küreselle?me, genel anlamda ülke ekonomilerinin dünya ekonomisiyle entegrasyonunu ifade etmektedir (Aktan,1999:2). Ekonomik küreselle?me sürecinde, mal ve hizmetler, s?n?r ötesi i?lemler çe?itlenerek artmakta ve teknoloji daha h?zl? bir biçimde yay?lmaktad?r. Bu süreçte küresel firmalar önemli bir fonksiyon üstlenmekte ve teknoloji geli?mi? ülkelerden geli?mekte olan ülkelere do?ru yay?lmaktad?r. Telekomünikasyon, bilgi ve ula??m teknolojisindeki h?zl? geli?meler, dünya ekonomisinde sa?lanan liberalle?me hareketleri, uluslararas? firmalar?n dü?ük maliyetli sat?? yapma amac?yla ucuz kaynak sa?lama gibi faktörler ekonomik küreselle?meye ortam haz?rlam??t?r. Emek, sermaye ve teknolojinin uluslararas? alanda mobilitesi sonucu mal ve hizmet piyasalar?n?n entegrasyonu ekonomik küreselle?me ile sonuçlanm??t?r (DPT,1995:214).
1.2. Siyasal Küreselle?me Siyasal kürselle?me, ulus devletin adetaüstünlü?ünü sarsm?? ve ulus devleti, yetkilerini ba?kalar?yla payla?maya mecbur b?rakm??t?r. Ulus devlet, küreselle?me ile yetki ve otoritesini uluslararas? kurulu?lara devretmeye ba?lam??t?r. Bu süreçte uluslararas? ili?kilerin artmas?na paralel olarak sorunlar?n uluslararas? arenaya ta??nmas? da art?? göstermi? ve bunlar?n çözümü uluslararas? i?birli?ini zorunlu hale getirmi?tir. Bir ba?ka ifadeyle, uluslararas? siyasal ve ekonomik aktörler devlet egemenli?ine adeta ortak olmu?; ülkeler, ulusal ve uluslararas? politika uygulamalar?nda d?? dünyay? dikkate almak durumunda kalm??t?r. 1.3. Sosyo-Kültürel Küreselle?me Sosyo-kültürel küreselle?me; demokrasi, insan haklar?, çevrenin korunmas?, uyu?turucu ve terörizmle mücadele gibi bütün insanl??? ilgilendiren konularda ülkelerin ortak bir anlay??a ula?malar?n? ifade etmektedir. Sosyo-kültürel küreselle?me ile ülkeler di?er kültürleri daha yak?ndan tan?yarak dünya bar???na katk?da bulunma f?rsat?na kavu?maktad?r. Sosyo-kültürel globalle?me, uzla??labilen ortak kültürü ön plana ç?karmakta ve bu kültürün s?n?r a??r? yay?lmas?na ortam haz?rlayarak, demokrasi, insan haklar?, piyasa ekonomisi gibi global de?erlerin hemen tüm ülkelerde yay?lmas?na neden olmaktad?r.
2. Küreselle?menin Spora Etkileri
Küreselle?me sürecinin ortaya ç?kmas?nda etkisi olan çok say?da faktörü, teknolojik geli?meler ve ekonomik faktörler ?eklinde ana ba?l?klar alt?nda toplayarak sporun bu faktörler içerisindeki yerini de?erlendirmek mümkündür. 2.1. Teknolojik Geli?meler ve Spor 1980’li y?llardan itibaren enformasyon teknolojilerinin yayg?nl?k kazanmas?, küreselle?me ba?lam?nda sportif faaliyetleri yak?ndan etkilemeye ba?lam??t?r. ?leti?im ve bilgisayar alan?ndaki h?zl? geli?meler, uluslar aras? TV, radyo, internet kanallar?n?n spor kitlelerine ula?ma ve bilgilendirme konusunda önemli görevler üstlenmesini sa?lamaktad?r. Nitekim tüm dünyada yay?n yapan bir çok sportif kanal bu misyonu yerine getirme yolunda ciddi bir rekabet içersindedirler. Sporun güncel olarak takip edilmesinde etkin bir yere sahip olan televizyon yay?nlar? milyarlarca insan taraf?ndan takip edilmekte, televizyonlar?n küresel boyuttaki yay?nlar? sporun bölgesel nitelikten ç?karak evrensel hale dönü?mesini sa?lamaktad?r. Bu ba?lamda Uzakdo?u’da özellikle Malezya’da ?ngiliz tak?mlar?na, Afrika’da Frans?z tak?mlar?na, Asya’da özellikle Türk tak?mlar?na duyulan ilgi oldukça yüksek düzeylerdedir. Azerbaycan’da Galatasaray-Fan-Kulüp (http://www.baku.ru/frmpst-view.php?frmpst_id=10660516) kuracak kadar üyesi olan fanatik Azerbaycanl? gençleri ve Türk Milli Futbol tak?m?n?n dünya futbol üçüncülü?ü sürecinde kazand??? maçlar sonras? Bakü caddelerinde saatler süren sevinç gösterilerini bu anlamda ifade etmek yerinde olacakt?r. Teknolojik geli?melerin sosyo-kültürel alana sa?lad??? bu derin etkiler zevklerin, renklerin, giyimlerin, gelenek ve inançlar?n birbirine yak?nla?mas?na ve kayna?mas?na katk? sa?layarak belki de Hungington’un “uygarl?klar çat??mas?” tezini çürütmekte olan önemli araçlardan biri olma durumundad?r. 2.2. Ekonomik Faktörler ve Spor Ekonomik küreselle?me olgusuna paralel olarak lokal ülke ekonomileri artan ölçülerde global bütünle?me yolundad?r. Dünyan?n de?i?ik ülkelerindeki fabrikalar?ndan temin edilen parçalar?n nihai montaj için bir ba?ka ülkede toplanmas? ve üretim sürecinin de?i?ik a?amalar?nda
finansman?n çe?itli ülkelerin sermaye piyasalar?ndan sa?lanmas? bu duruma uygun bir örnek te?kil etmektedir. Örne?in bir araba al?c?s? fark?nda olmaks?z?n uluslar aras? bir i?lemler bütününe girmekte, yapt??? ödeme sadece kendi ülkesini ilgilendirmemekte, dolayl? olarak Güney Kore, Japonya, Almanya, Tayvan, Singapur, ?ngiltere, ?rlanda gibi ülkeler taraf?ndan payla??lmaktad?r. Sporun ekonomik boyutu olarak sponsor kurulu?lar son y?llarda dikkat çekmeye ba?lam??lard?r. Sponsor kurulu?lar kendi i?letmelerinin reklam?n? yapmak amac?yla spor organizasyonlar?n?n ya da belli spor kulübünün faaliyetini destekleyen veya bireysel sporcunun maliyetini üzerine alan ki?i ya da kurulu?lar olarak bilinmektedir. Ekonomik ve ticari bir yat?r?m olan sponsorluk ile kurulu?lar; kurum imaj?n? artt?rma, marka farkl?l??? olu?turma, kurum hedeflerini destekleme gibi hedefler güderler. Sponsor kurulu?lar sportif aktiviteler vas?tas?yla ne olduklar?n? ve ne yapt?klar?n? daha geni? kitlelere duyurma f?rsat? sa?lamaktad?r. Spor, özellikle de futbol; ürün ve markalar?yla küresel sermayenin önemli bir pay?n? olu?turmaktad?r.
3. Futbolun Endüstrile?me Süreci
Günümüzde kitlelerin ilgisini yo?un bir ?ekilde çeken ve günlük hayat?n ana gündem maddeleri aras?na giren futbolun nerede ve nas?l ba?lad???na dair kesin veriler olmamakla birlikte, baz? tarihi verilerden top oyununun Sümerlere kadar uzand???, M.Ö. 2500’lerde Çinli askerler aras?nda yayg?n oldu?u, eski Türklerin de futbola çok benzeyen ad?na “tepük” dedikleri bir top oyunu oynad?klar? konusunda bir tak?m bilgiler mevcuttur. Futbolun çok eskilere dayanan bu serüveni günümüzde felsefi anlamda büyük de?i?ikliklere u?ram?? ve “futbol, art?k sadece futbol de?ildir” ifadesiyle endüstriyel futbola dönü?mü?tür (Çamdereli ve Gürer, 2008:137). Futbol, sadece oyun olma özelli?ini a?arak farkl? özellikleri de bünyesinde bar?nd?ran bir yap?ya bürünmü?tür. Futbol oyunun oynand??? dev arenalar adeta günümüz insan?n?n problemlerini geçici de olsa unuttu?u, kendini ifade edebildi?i, ?ahs?n? önemli alg?lad??? ve kendine farkl? roller biçebildi?i bir sahneye dönü?mü?tür. 19. yüzy?l?n ortalar?ndan itibaren ba?layan sanayile?me olgusu futbolu yak?ndan etkileyerek endüstrile?me yolunu k?saltan önemli bir etken olmu?tur. Endüstrile?me süreci h?zland?kça futbolun ekonomik de?eri de artmaya ba?lam??t?r (Talimciler, 2008: 90-91). Günümüzde futbol, toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel parametreleri ile örtü?erek önemli bir yap? sergilemektedir. Futbolun olu?turdu?u istihdam iki milyonun üstündedir. Futbolun stratejik önemi ve küresel boyutuna en çarp?c? örnek olarak ‘Birle?mi? Milletler'in 192 üyesine kar??l?k, FIFA'n?n 213 üyeye sahip olmas?’ gösterilebilir. FIFA, Çin ile Tayvan'? bünyesinde birlikte bar?nd?rabilen tek kurulu?tur. Futbol, tüm sporlar?n toplam seyirci ve merakl?s?ndan daha fazla seyirci ve merakl?ya sahiptir. Bunun en iyi kan?t?n?, son Olimpiyat ve Dünya Kupas?'na ili?kin rakamlar vermektedir. Olimpiyatlar?n tüm süresi boyunca toplad??? televizyon seyircisi say?s? 20 milyarken, Dünya Futbol ?ampiyonas? 40 milyar ki?iyi TV ba??na toplamay? ba?arm??t?r (http://www.arsiv.sabah.com.tr/2010). Endüstriyel futbolun olu?mas?nda t?pk? sermayenin rahat dola??m? sürecinde oldu?u gibi, futbolcular?n da serbest dola??m?n?n önemi ortaya ç?km?? ve bu konuda Bosmann Kararlar? (http://tr.wikipedia.org/wiki/Bosman_kurallar%C4%B1) olarak bilinen Avrupa Adalet Divan?’n?n 1995 tarihli karar?yla; “futbolun bir ekonomik sektör olarak kabul edilmesi gerekti?i, futbol dahil tüm profesyonel spor dallar?n?n, birer ekonomik alan ve aktivite olarak görülmesi gerekti?i; futbolcular?n, kontratlar?n?n bitiminin ard?ndan bonservis gibi k?s?tlamalarla transferlerinin engellenmesinin hiçbir hukuki dayana?? olmad???” gibi hususlar kay?t alt?na al?nm??t?r. Bu kararlar futboldaki küreselle?me sürecini h?zland?rm??t?r.
Spor alan?nda ve özellikle bütün dünyada 200 milyar dolarl?k bir i?lem hacmine ula?m?? olan futbol sektöründen küresel örnekler göstermek mümkündür. Örne?in kendisi Bosnal? olan futbolcu Elvir Baliç 1990’l? y?llarda Türkiye ve ?spanya’da farkl? kulüplerde milyon dolarl?k transfer ve bonservis ücretleri ile oynam??t?r. Türk as?ll? Alman vatanda?? Mesut Özil’in 2010 y?l?nda ?spanya’n?n Real Madrid tak?m?na transferi tüm dünyada günden konusu olmu?tur. Ekonomik boyutu göz ard? edilemeyecek bu ülkeler aras? de?i?ikliklere Hakan ?ükür (?talya?ngiltere), Alpay Özalan (?ngiltere), Tugay Kerimo?lu (?skoçya-?ngiltere), Emre Belözo?lu (?talya-?ngiltere), Tuncay ?anl? (?ngiltere), Rü?tü Reçber (?spanya), Nihat Kahveci (?spanya), Mehmet Topal (?spanya), Fatih Tekke (Rusya), Gökdeniz Karadeniz (Rusya), Ra?ad Sad?qov (Türkiye), Oktay Dereli (Azerbaycan) gibi isimler örnek olarak verilebilir. Fatih Terim (?talya), ?enol Güne? (G.Kore), Mustafa Denizli (?ran), Rasim Kara (Azerbaycan), Berti Vogts (Azerbaycan), Carlos A. Torres (Azerbaycan) gibi isimler ise teknik direktör olarak bu ba?lamda örnek verilebilecek isimlerden sadece bir kaç?d?r. Hidayet Türko?lu ve Mehmet Okur’dan sonra NBA’de say?lar? artmaya ba?layan Türk basketbol y?ld?zlar? ise farkl? spor dal?ndan örnekler olarak gösterilebilir. Son y?llarda artma e?ilimi gösteren Brezilya as?ll? futbolcular?, Afrika as?ll? atletleri Türkiye vatanda?? olarak milli tak?mlarda görme gibi ilginç geli?meler art?k hemen her ülkede normal alg?lanmaya ba?layan küresel realite durumundad?r. Futbolun endüstrile?mesi sürecinin h?zlanmas? sonras?nda seyirci profili-gelir kaynaklar? ve futbola yüklenilen de?er kal?plar? de?i?mektedir. Küreselle?menin avantajlar?n? paraya çevirme bak?m?ndan, futbol ekonomisinin en önemli arac? televizyonlar ve di?er medya araçlar?d?r. Futbolun milyonlar? pe?inden sürükleyen dev bir sanayi haline gelmesi, kulüp yöneticilerinin ve medya patronlar?n?n çe?itli projeler üretmelerine yol açmaktad?r. Bunun futbol sahalar?ndaki yans?malar?n?n ba??nda stadyumlar?n yeni dönemin anlay???na uygun olarak in?a edilmeleri gelmektedir. Futbol, tüketicilere yönelik bu uygulamalar?n ya?and??? alanlar?n ba??nda gelmektedir. Yeni dönemde mü?teri odakl? bir yakla??m içerisine giren kulüpler için taraftar memnuniyeti ön planda yer almakta ve bunun için de stadyumlarda sunulan hizmet ve hizmetin kalitesi de yeniden düzenlenmektedir. Endüstrile?en futbola dair en belirgin örnek olarak, kulüplerin y?llard?r kulland?klar? renklerinin d???na ç?karak çok farkl? renklerde formalarla medya ve izleyicilerin ilgisini çekme gayretini gösterebiliriz. Kulüplerin özellikle futbol tak?mlar?n?n formalar?nda renk de?i?tirme stratejileri 2000’li y?llar artmaya ba?lam??t?r. Türkiye Milli Futbol Tak?m? ve Fenerbahçe’nin turkuaz, Galatasaray’?n gümü?, Be?ikta?’?n gri, Trabzonspor ve Bursaspor’un’un turuncu renkli formalar? tart??malara yol açmakla birlikte, üründe çe?itlilik stratejisinin özellikle genç izleyicilere yönelik sat??lar? art?rd??? bilinmektedir.
4. Endüstrile?en Futbol Yönetimi Sorunsal?
Futbolun kitlesel halde yayg?nla?maya ba?lamas? XIX. yüzy?l?n sonlar?nda ?ngiltere'den ba?lam?? ve buradan di?er Bat? ülkelerine ve üçüncü dünyaya do?ru ilerlemi?tir. Bu yay?lma günümüzde, ulusal s?n?rlar? a?an kurallar? ve bunun yan? s?ra, yönetim biçimi ya da ideolojisi ne olursa olsun herhangi bir ülkeyi d??lamayan kültürel yayg?nl??? nedeniyle "futbolun küreselle?mesi" olgusunu ortaya koymaktad?r. Günümüz dünyas?ndaki yeni siyasi ve ekonomik küreselle?me ortam? da futboldaki bu h?zl? de?i?ikli?inin ana nedenlerinden olmu?tur. Geçen yüzy?l?n ikinci yar?s?ndan itibaren dünyay? saran küreselle?me tüm süreçlere etkisini göstermi?tir. Sporun vazgeçilmez türlerinden biri olan ve bir sektör haline gelen futbol da gerek sundu?u imkanlar gerekse beraberinde getirdi?i tehlikelerle küreselle?me olgusunun etkisi alt?nda kalmaya ba?lam??t?r. Küresel bir endüstri haline dönü?en futbolun ekonomik önemi artt?kça, sektöre yap?lan yat?r?mlar ve bireysel ilgiler de artmaya ba?lam??t?r. Dünyada yüzde 8?i kad?nlar olmak üzere yakla??k 265 milyon ki?inin futbol oynad???, toplam resmi kay?tl? futbolcu say?s?n?n 38 milyon, hakem ve
di?er yetkili say?s?n?n 5 milyon, kulüp say?s?n?n 301 bin oldu?u belirtilmektedir. Almanya’da 6 milyon, ABD’de 4 milyon, Brezilya’da 2 milyon, ?ngiltere, Güney Afrika, Hollanda ve Japonya’da 1’er milyon, Kanada, Rusya, Çin, Ukrayna, Çek Cumhuriyeti, Polonya, ?spanya ve ?ran’da 400?er bin kay?tl? futbolcu vard?r. Avrupa futbol pazar?n?n büyüklü?ü 14 milyar liraya ula?makta olup; ?ngiltere’de futbol gelirleri y?lda 2 milyar, Almanya, ?spanya, ?talya ve Fransa’da da 1 milyar avro civar?nda olu?maktad?r (http://www.elazighaber.com/SebahattinDevecioglu/204/Futbolun-Buyuyen Pastasi.html). 500 milyar dolar? a?maya ba?layan cirosuyla futbol basit bir oyun olmaktan ç?karak “bir büyük oyun” haline gelmektedir. Deloitte’nin Haziran 2009 tarihli Futbol Finansman? raporuna göre, Avrupa futbol piyasas? son 4 sezonda 2007-2008 itibariyle 14.6 milyar Euro’ya ula?m??t?r. Türk futbolunun gelirleri ise 336 milyon Euro’dan yüzde 56’l?k bir art??la 525 milyon Euro’ya yükselmi?tir (http://www.stargazete.com/gazete/yazar/sakir-dorukkaya/dunya-kupasi-vefutbol-gelirleri-269345.htm). Türkiye’de Galatasaray, Be?ikta? ve Fenerbahçe’nin y?ll?k gelirleri önceki y?llarda 35-45 milyon dolar civar?nda olu?urken; Fenerbahçe’nin sadece bilet sat??? ve naklen yay?n gelirlerinin 2010-2011 futbol sezonunda 52.6 milyon dolara; Galatasaray’?n yeni stad? Türk Telekom Arena’ya geçti?inde ayn? kalemlerden elde edece?i y?ll?k toplam gelirin 66.5 milyon dolara kadar ç?kaca?? tahmin edilmektedir (http://ekonomi.haberturk.com/makro-ekonomi/haber/174239-sahada-uc-buyuk-kasada-2yeindi). T?pk? uluslar aras? firmalar gibi çal??an Avrupa’n?n marka haline gelen kulüpleri küresel pazara hitap edebilecek yeni pazarlama stratejileri geli?tirme zorunlulu?uyla kar?? kar??ya kalmaktad?rlar. Bu tak?mlardaki transferlerde, özellikle uzak do?u ülkelerine yönelik TV yay?n haklar?n?n ve yan ürünlerin sat???n? gerçekle?tirebilecek uygulamalar benimsenmektedir. Art?k futbol, uluslararas? bir üründür ve bu ürünün medyatik hale gelmesini sa?layacak markalara gereksinim duyulmaktad?r (Ar?k,2004:288-292). Uluslar aras? düzeydeki organizasyonlar?n futbola yat?r?m yapan ?irketlerin pazar paylar?n? yükseltmesi ve etkili pazarlama yönetimi uygulamalar?yla ürün sat??lar?n? art?rmas? ad?na dünyan?n en ba?ar?l? kulübü Manchester United’d?r. Dünya genelinde yakla??k 75 milyon taraftar? olan, yakla??k 1 milyar 180 milyon dolarl?k de?eri ile dünyan?n en zengin futbol kulübü olan Manchester United’?n y?ll?k kazanc? 300 milyon paund civar?nda olmaktad?r (Talimciler,2008:101). Profesyonelle?me süreci, sportif etkinlikleri sadece bir oyun olma özelli?inden ç?kart?p, ekonomik hedefleri ön plana ç?kan bir alana dönü?mü?tür. Kulüpler art?k birer ?irket gibi yönetilen, borsada i?lem gören i?letmeler durumundad?rlar. Dünyan?n büyük ?irketlerinde oldu?u gibi, büyük kulüplerinde CEO’lar? bulunmaktad?r. Bu kulüpler ad?na gelece?i planlayan, yat?r?mlar? yönlendiren, transferleri gerçekle?tirenler hep bu ki?iler olmaktad?r. Henüz Türkiye’deki kulüplerde bu uygulama ba?lamam?? olsa da, yak?n bir gelecekte benzer uygulamalar?n öncelikle ülke futboluna yön veren büyük kulüplerde ne derece uygulamaya konulaca?? merak konusudur.
Sonuç ve Tart??ma
Halk?n oyunu olarak ortaya ç?kan futbol, günümüzde endüstriyel futbol ad? alt?nda her geçen y?l daha fazla sektörel bir kimli?e bürünmektedir. Profesyonelle?me süreci, sportif etkinliklerini sadece bir oyun olma özelli?inden ç?kart?p, ekonomik düzeyde geli?en bir alana dönü?türmektedir. Profesyonelli?in ve metala?man?n en büyük etkisi taraftarlar ve oyuncular üzerinde gerçekle?mektedir. Futboldan, h?zla endüstrile?en yeni futbol anlay???na geçildikçe, futbolun sadece özü de?il, sosyal hayat içerisindeki yeri de de?i?mektedir. Bu süreç futbolun sportif özelliklerini arka plana öteleyerek, ona i? dünyas?n?n bir arac? özelli?ini vermektedir. Bunun sonucunda futbol ve futbolla ilgili her husus i? dünyas?na hizmet eder hale gelmektedir.
Endsütrile?en futbol sektöründe profesyonel yönetim anlay??? giderek önem kazanmaktad?r. Bir organizasyon olark futbol kulüplerinin kar??la?t?klar? yönetim problemleri modern örgütlerin kar??la?t??? problemlerle hemen hemen ayn?d?r. Örgütsel problemlerin giderilmesi ad?na profesyonel örgütler için yöneticinin ifade etti?i anlam, futbol kulüp yöneticileri için de benzerlik ta??maktad?r. Bu benzerlik nedeniyle “ba?ar?l?/etkili yönetici tiplerine örnekler” s?kl?kla spor ve özellikle futbol dünyas?ndan verilmeye ba?lanm??t?r. Örne?in, aral?ks?z yirmi dört y?ld?r Manchester United klübünün teknik patronlu?unu yapan Sir Alex Fergusson sadece ?ngiltere’de de?il tüm dünyada sayg?nl?k kazanm?? ba?ar?l? bir yönetici tipi olurken; ba?ar?n?n zirvesindeyken “ba?ar?n?n s?rlar?n?” ücretli konferanslarla hayranlar?yla payla?an Fatih Terim’in etki derecesi, Türkiye s?n?rlar?n? a?arak uluslararas? bir yönetici pozisyonuna ula?m??t?r. ‘Endüstriyel futbol’ olarak adland?r?lan dönemde kulüplerin yeni i?levi olarak; profesyonel yönetim anlay???n? kulüplerine yans?tabilmek, ?irketle?mek ve vizyon sahibi bir ticari ?irket tarz?nda yönetilmek gibi hususlar ön plana ç?kmaktad?r. Fakat bu anlay?? beraberinde futbolcular?n kulüpleri ile kurmu? olduklar? k?sa süreli ili?kileri tamamen paraya endekslemelerine yol açmaktad?r. Kulüp-futbolcu-taraftar aras?ndaki duygusal ba? yerini hayat?n di?er alanlar?nda oldu?u gibi tüketim ve bu tüketimi sa?layacak paraya b?rakmaktad?r. Futbolun endüstrile?me sürecini ‘Futbol A.?’ kitab?nda de?erlendiren Authier’in vurgulad???, ‘kulüplerin mülkiyetinin çok uluslu ?irketlere ya da ileti?im ?irketlerine geçmesinin sporda yapt??? uygarl?k de?i?imi’ yönetim kaynakl? bir tak?m sorumluluk ve sorunlar? da beraberinde getirmektedir (Authier,2002:88-98). “Küreselle?menin merkezinin bat?dan do?uya kaymakta oldu?u, Asya ülkelerinin yükselen trendinin dengeleri de?i?tirmekte oldu?u, küreselle?menin lider ülkelerinden birinin Türkiye olaca??” (Dardari, 2010) gibi de?erlendirmelerin artmaya ba?lad??? günümüzde, konumuza ili?kin ortaya ataca??m?z en önemli tart??ma ‘küreselle?me olgusuna ba?l? olarak Asya futbol kulüplerinin bugün ne oranda etkin yönetilebildikleri ve gelecekte futbol yönetimi anlam?nda ne tür yeni uygulamalar ortaya koyabilecekleri’ sorusudur. Avantaj ve dezavantajlar?yla birlikte de?erlendirilmesi gereken küreselle?me olgusunun etkisi alt?nda ciddi bir de?i?im süreci ya?ayan endüstriyel futbol içinde amatör futbolun gönüllü ba?l?l?k kavram? yerini profesyonel sözle?me anlay???na terk etmekte, oyunun yerini i? ve tüketim almakta; amatör futbolun saf ve samimi heyecan?n?n yerini endüstriyel futbolun polemikleri ve sansasyonel gündemleri me?gul etmeye ba?lamakta; amatör futbolun unutulmaz anlar? sadece hat?ralarda kal?rken, endüstriyel futbolun bol paral? aktiviteleri ise gittikçe adeta sanalla?maktad?r. Bu süreç, reel durumdan uzakla?arak sanal büyümeye savrulan küresel futbolu ve futbol kulüplerini belki de gelecekte büyük çapl? ekonomik krizlerle mücadele etmek zorunda b?rakacakt?r.
Kaynaklar
Aktan, C. C. (1999). ‘Global Ekonomik Entegrasyon ve Türkiye’, D?? Ticaret Dergisi,Say?:12, Y?l:4, s.1-29. Authier, C. (2002). Futbol A.?. (çev.: Ali Berktay). ?stanbul : Kitap. Boniface, P. (2007). Futbol ve Küreselle?me (çev.:?smail Yerguz). ?stanbul: NTV. Çamdereli M., Gürer M. (2008). “Futbolda Görsel Kimlik Ö?esi Klüp Armalar?”, Gazi Üniversitesi ?leti?im Kuram ve Ara?t?rma Dergisi, Say? 26. Ankara. DPT (1995). Küreselle?me, Bölgesel Entegrasyonlar ve Türkiye (De?erlendirme Raporu), Yedinci Be? Y?ll?k Kalk?nma Plan? Özel ?htisas Komisyonu Raporu,Yay?n No
PT: 2374-Ö?K:439. DPT: Ankara. Ouattara, A. D. (1997). ‘The Challenges of Globalization for Africa’, The Southern African Economic Summit, Sponsored by the World Economic Forum, Harare. Talimciler A.. (2008). “Futbol De?il ??: Endüstriyel Futbol”, Gazi Üniversitesi ?leti?im Kuram ve Ara?t?rma Dergisi, Say? 26. Ankara. http://www.arsiv.sabah.com.tr/2006/06/16/cp/gnc130-20060611-102.html, (21.06.2010)doc_496498534.doc